Symboliek

Roken

“De rook die tussen de gezichten van de geliefden hangt, verbindt hen met elkaar; (…)

Het zijn schitterende opnames, maar het blijven wel beelden die verbonden zijn met

lang vervlogen tijden.” ²

Het roken van sigaretten in Atonement heeft een grote symbolische betekenis. Het geeft vooral de verbintenis tussen Robbie en Cecilia aan, hun onbereikbare liefde voor elkaar. In de scènes waarin gerookt wordt komt de verbintenis tussen de twee duidelijk naar voren, omdat ze aan elkaar denken. Er wordt telkens een link gelegd tussen Cecilia en Robbie in de scene zelf of in de scene ervoor of erna. Een keer wordt de band tussen Robbie en Briony nader bekeken, de vijver-scene.

“Dat een sigaret roken iets sensueels kan hebben, daarover zijn de liefhebbers het eens.

Ze verwijzen unisono naar films, waarin, volgens Thomas Verbogt zelden zomaar

gerookt wordt. ‘Bijna altijd was er sprake van spanning, van gevaar, van seks, van

wanorde, van iets onontkoombaars, van onvoorstelbare opluchting.'” ³

Sigaretten zeggen wel degelijk iets over de personages, wanneer we het vanuit de symboliek bekijken. Er zijn vele bronnen te vinden waarin sigaretten genoemd worden, en vaak wordt het gebruik van sigaretten dan aangeduid als iets seksueels, als een symbool voor liefde die iets geheimzinnigs in zich draagt.

Het is niet moeilijk deze symboliek op zowel de scene als de gehele film toe te passen: De uit elkaar getrokken liefde van Cecilia en Robbie en de stiekeme kalverliefde die Briony voor Robbie voelt zijn eigenlijk het grote onderwerp van de film. In de gekozen scene vraagt Cecilia Robbie een sigaret voor haar te draaien waarmee ze zich, zoals al eerder uitgelegd, 'verlaagt' tot zijn klasse. Robbie steekt zelf geen sigaret op, want hij weet dat Cecilia van een hogere klasse is, we zien Robbie nooit tegelijk met Cecilia roken. Het zou misschien verkeerd overkomen als hij meerookt. Cecilia gooit aan het eind van de scene haar sigaret boos weg (Fig. 24). Dit in de eerste plaats omdat ze boos is van

wege de vaas, maar de hele scene staat vol symboliek, deze ruzie ontstaat omdat Cecilia en Robbie hun gevoelens ten opzichte van elkaar niet uit kunnen drukken. Cecilia laat met het weggooien van de sigaret zien dat ze er genoeg van heeft gehad, ze wil niet langer zo met Robbie omgaan en haar gevoelens voor hem wegdrukken. Hierna springt ze in de fontein, wat leidt tot het volgende onderwerp over symboliek: water.

Fig. 24

Water

Water heeft een belangrijke symbolische betekenis. In het geval van Cecilia staat het voor reiniging en bevrijding, voor het terugvinden van haarzelf en haar gevoelens. Ze dompelt zich erin onder om er 'schoon' uit terug te komen, herboren, zodat ze wel haar gevoelens uit kan drukken tegenover Robbie (dit gebeurt ook later, in de bibliotheek-scene).

“Psychologisch is water een symbool van de onbewuste diepere lagen van de

persoonlijkheid, waarin geheimzinnige wezens huizen ( vissen). Als een van de

elementaire symbolen is het ambivalent, omdat het enerzijds leven en vruchtbaarheid

schenkt, anderzijds verzinken en ondergang vertegenwoordigt.” *

Water staat symbool voor het leven, maar ook voor de dood. Het is interessant dat na de gekozen scene, Cecilia's leven echt pas begint. Na de fonteinscene gebeuren er dingen, de rust van de mooie zonnige dag wordt verstoord. De levens van Cecilia, Robbie en Briony worden zo verandert dat ze er de rest van hun leven nog mee bezig zullen zijn. Je zou dus kunnen denken dat Cecilia's leven voor de fontein 'doodgaat', haar oude ik, en haar nieuwe zelf komt tot leven, haar nieuwe leven (wat zij denkt met Robbie te delen) begint.

In de laatste scene van Atonement horen we van de oudere Briony dat Cecilia is gestorven in het water, door een geknapte waterleiding. Hierin zien we de symboliek van het water terug; de dodende werking van water. Robbie heeft juist een gebrek aan water en kan niet bij de zee komen als de soldaten weer naar Engeland vertrekken, hij sterft voordat ze weggaan.

Jonathan Bignell bespreekt uitgebreid de werking van symboliek en semiotische aanduidingen op tv. Ik heb in deze analyse uitgebreid het teken 'sigaret' bekeken en daar een interpretatie aan gegeven. Maar is mijn interpretatie wel eerlijk? Heb ik alles goed en uitgebreid bekeken? En ik vraag me af of mijn interpretatie wel logisch is; zouden andere mensen mijn interpretatie ook kunnen delen of ben ik de enige bij wie de sigaretten opvielen? Ik ga proberen deze vragen te beantwoorden aan de hand van de tekst die gelezen is van Bignell en de mening van Umberto Eco.

Wanneer we tekens zien, of horen, koppelen wij die tekens ergens aan. Bignell bespreekt uitgebreid de conventies en denotaties. Een denotatie is de functie van een teken om naar iets uit de 'echte' wereld te verwijzen. Een connotatie is, volgens Bignell, de betekenissen die met een teken (of meerdere tekens) worden geassocieerd. Ik heb het in mijn analyse dus vooral over connotaties gehad; wat het teken 'sigaret' betekent in Atonement.

In zijn tekst bespreekt Bignell verschillende onderdelen van televisie (die je ook kan betrekken op film, zoals belichting) die de toeschouwer helpen hun conventies te vormen. Ik heb in mijn analyse deze stilistische kenmerken behandelt en in verband gezet met het roken. Maar een sigaret is zo'n kleine prop; ik had het idee dat de stilistische kenmerken juist belangrijk zijn om de gebeurtenis in de scene aan te zetten (de woordenwisseling tussen Cecilia en Robbie) waar de sigaret dan bij 'hielp', in plaats van dat het om de sigaret draaide. De sigaret draagt bij aan het narratief, maar het creëert niet zozeer iets nieuws waardoor de kijker er de aandacht op vestigt en nieuwe ideeën over de relatie tussen Cecilia en Robbie zou krijgen. Men zou wel verder kunnen denken bij het zien van de sigaret, wat er precies mee bedoelt wordt (zoals ik gedaan heb in mijn analyse), maar of je dit ook doet als je de film kijkt, daar ben ik niet zeker van. Het zou interessant zijn alle rookscenes te analyseren (dat was teveel werk voor deze analyse) om te kijken of de stilistische kenmerken overeenkomen.

Bignell behandelt ook of de conventie die je maakt wel realistisch is. In mijn geval is dat zeker zo, want zoals ik al net zei, wordt al heel snel duidelijk dat Cecilia en Robbie iets voor elkaar voelen, door andere kenmerken of door hoe ze zich gedragen. De conventie die ik aan de sigaretten geef is dus logisch en past bij het narratief van de film.

Umberto Eco bespreekt in 'Het open werk' (1962) dat 'interpretatie een vorm van interactie is tussen kunstwerk en waarnemer' en ' is een afspiegeling van het ontstaansproces van het kunstwerk, de persoonlijke wereld van de auteur, en de historische context waarin deze werkzaam is'. Ik heb mij niet echt beziggehouden met mijn eigen achtergrond waarin ik deze conventie heb gemaakt, maar ik denk niet dat dit een interpretatie is die alleen ik zou kunnen hebben. Omdat de conventie bij het narratief van de film aansluit maakt mijn eigen achtergrond weinig uit voor de conventie, de film stuurt hier zelf op aan. Bovendien analyseer ik de film zo min mogelijk vanuit mijn eigen interpretatie maar vooral vanuit Film Art van Bordwell en Thompson en vanuit de symboliek.

In 'De grenzen van de interpretatie' (1990) legt Eco uit dat men rekening moet houden met criteria, we kunnen namelijk niet interpreteren zonder regels, want dan zou je interpretatie niet realistisch zijn. Eco stelt de volgende criteria:

• Rekening houden met de letterlijke betekenis van een tekst

• Een interpretatie die op een bepaald moment overtuigend lijkt mag niet op een ander punt worden tegengesproken

• Is er maar een aspect onthuld en blijft de rest genegeerd of onderbelicht?

• Wordt de structuur van een tekst diepgaand doorgrond?

Ik heb mij met punt 1 goed beziggehouden, aan de hand van Film Art heb ik de stilistische kenmerken van de film bekeken. Mijn interpretatie is logisch aan de hand van het narratief, hij is dus overtuigend, en de betekenis die ik aan de geanalyseerde scene heb gegeven past in de rest van de film. Ik heb naast het aspect van de sigaret ook het aspect van het water benoemd. Ik ontdekte ook pas tijdens het bekijken en onderzoeken van de betekenis van de sigaretten dat er in veel van de rookscenes water voorkomt. Ik denk dat ik dus ook meerdere aspecten van mijn gekozen rookscene heb bekeken. Dit heb ik geprobeerd natuurlijk zo uitgebreid mogelijk te doen, en ik heb geprobeerd alles wat ik zag of wat opviel op te merken en dit in mijn analyse te betrekken.